برای درمان کانال ریشه از ابزارهای مختلفی از جمله فایل، تیپ اولتراسونیک، نیدل‌های شستشو، مته و غیره استفاده می‌شود. احتمال شکست فایل یا بخشی از هر یک از این ابزار در حین استفاده داخل کانال ریشه وجود داد اما شکستن فایل و مته بیشتر از اتفاق می‌افتد. دوام زیاد ابزار فولاد ضد زنگ (SS) باعث شده طی بررسی‌ها، شکست تعداد کمی از اینسترومنت ها این جنس گزارش شود؛ غالب نگرانی‌ها به دلیل شکست ابزارهای نیکل تیتانیومی است. در ادامه به بررسی بیشتر عوامل تاثیرگذار شکست فایل در کانال دندان می‌پردازیم.
چه عواملی در شکست فایل و ابزار نیکل تیتانیومی تاثیرگذارند؟
حدود دو دهه پزشکان و محققان درباره شکست فایل و مته هایی از جنس نیکل تیتانیومی تحقیق می‌کنند. عوامل زیادی در شکست ابزار در کانال ریشه تاثیر دارند و تحقیقات عمده‌ای در خصوص عوامل بروز این اتفاق انجام شده است. به طور کلی می‌توان این عوامل را به چهار دسته مرتبط با 1-اپراتور 2- آناتومی 3- ابزار 4- تکنیک استفاده تقسیم‌بندی کرد که در ادامه به توضیح هریک می‌پردازیم.
1- اپراتور؛ عامل شکست فایل در کانال دندان
درمان ریشه نیز درست مانند سایر پروسه‌های درمان دندان نیازمند مهارت، آموزش صحیح و تجربه است. آماده‌سازی کانال یکی از مهم‌ترین فازهای اندو بوده و به همین دلیل جای تعجب نیست مهارت و خبرگی اپراتور به عنوان عامل اصلی در شکست فایل در کانال دندان در نظر گرفته شود.
در مرحله درمان فرد باید از بین ابزارهای مختلف که هر کدام طراحی، جنس و خواص مکانیکی منحصر به خود را دارند انتخاب کرده و روند را آغاز کند؛ و همین موضوع می‌تواند از ابتدا کمی گیج کننده باشد. بعد از انتخاب ابزار درمان باید با دستورالعمل استفاده از اینسترومنت مطابق توصیه‌های کمپانی سازنده نیز آشنایی پیدا کرد. برای مثال استفاده از فایل های نیکل تیتانیومی روتاری نسبت به جای استفاده از فایل های دستی SS کمی چالشی خواهد بود زیرا فایل های نیکل تیتانیومی فیدبک لمسی کمتری نسبت به مورفولوژی کانال به دندان پزشک می‌دهند؛ به همین دلیل کار با این نوع ابزار آگاهی متفاوت و بیشتری را می‌طلبد.
برای عبور از این نوع چالش‌ها، اپراتور باید آموزش‌های لازم را در مورد ابزاری که از آن استفاده می‌کند، داشته باشد.
2- آناتومی؛ میزان دسترسی به حفره
ایجاد دسترسی مناسب به کانال برای جلوگیری از شکست فایل در گذر زمان معنای متفاوتی پیدا کرده است. دسترسی مناسب به حفره باید دسترسی دید به تمامی کانال‌های ریشه بدون هیچ گونه مانعی را به اپراتور داده و حکم راهنمای اصلی جهت استفاده درست از ابزار برای درمان ریشه دارد. همچنی باید توجه داشت که اگر دیواره‌های عاج و یا حفره دندان در ناحیه یک سوم تاجی کانال ریشه برداشته نشود باعث افزایش استرس وارد شده به اینسترومنت خواهد شد.
این روزها با بیشتر شدن استفاده از میکروسکوپ در جراحی‌های دندان پزشکی عملا دید و روشنایی خیلی بهتری برای اپراتور فراهم می‌شود و همین موضوع در نهایت می‌تواند میزان شکست فایل را کاهش داده و مسیر را کمی سهولت دهد.
3- آناتومی کانال ریشه
هرچقدر میزان پیچیدگی کانال ریشه بیشتر باشد، احتمال شکست فایل نیز به نسبت روی کیس درمانی بالا خواهد رفت. شکستگی ابزار در دندان‌های مولر بیشتر از دندان‌های پریمولر یا دندان‌های قدامی اتفاق می‌افتد؛ همچنین در کانال ریشه مزیوباکال دندان‌های مولر فک بالا و پایین نسبت به سایر کانال‌های ریشه بیشتر شاهد شکست هستیم.
انحنای کانال ریشه با شعاع و زاویه آن سنجیده می‌شود؛ به طوریکه هرچقدر زاویه بیشتر و شعاع کمتر باشد انحنای آن شدیدتر خواهد بود. این دو فاکتور به شدت می‌توانند به همدیگر وابسته باشند به همین دلیل است که دو کانال ممکن است زاویه یکسان داشته باشند اما به دلیل اختلاف شعاعی که دارند، انحنای متفاوتی داشته باشند.
علاوه‌بر تنش برشی که حین آماده‌سازی کانال به ابزار وارد می‌شود، همزمان تنش خمشی نیز به کانال ریشه انحنا دار وارد می‌شود. با چرخش فایل، این ابزار تحت چرخه‌های متعدد تنش و فشردگی قرار گرفته که کشش آن در نزدیکی سطح منحنی بیرونی و فشار در نزدیکی سطح داخلی رخ می دهد. تکرار این چرخه در نهایت ممکن است منجر به ایجاد ترک و یا شکستگی کامل ابزار شود.
مطالعات بالینی نشان می‌دهد که انحنای کانال ریشه نرخ شکست فایل روتاری نیکل تیتانیومی را بالا می‌برد. همچنین خطر شکستگی با افزایش زاویه به ویژه در 30 درجه و کاهش شعاع بیشتر می‌شود. به نظر می‌رسد شعاع در شکستگی فایل تاثیر بیشتری دارد. به علاوه وجود انحنا در نواحی کرونال یا یک سوم میانی کانال ریشه در مقایسه با ناحیه اپیکال احتمال شکستگی را بیشتر می‌کند زیرا در دو حالت اول، قطر ابزار در ناحیه‌ای که خستگی خمشی متمرکز بوده، بیشتر است.
4- عوامل مرتبط با ساختار ابزار
مواد اولیه، طراحی و پروسه ساخت تاثیر به سزایی در شکست فایل دارند. تاثیر قابل توجه این عوامل با ذکر یک مثال قابل توجیه است. چندین دهه پیش تعداد زیادی از دندان پزشکان از شکسته مته‌هایی از جنس فولاد ضد زنگ در یک سایز خاص که همگی تولید یک شرکت خاص بودند شکایت می‌کردند. این عوامل از خطای تولید سازنده نشات گرفته شده بود. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که فایل‌های روتاری نیکل تیتانیوم اغلب بیشتر از فایل‌های SS دستی در طول استفاده بالینی دچار شکستگی میشوند. واضح است که تولید ابزارهای نیکل تیتانیومی به نسبت ابزاهای SS پیچیده‌تر است؛ به علاوه شرکت‌ها همواره در تلاش برای ایجاد تغییرات متالورژیکی در آلیاژ نیکل تیتانیوم ، طراحی ابزار جدید و اضافه کردن ویژگی‌های جدید به منظور بهبود خواص مواد، کاهش عیوب ذاتی و نهایتا افزایش مقاومت ابزار در برابر شکست و یا تحریفات دائمی هستند.
در بخش دوم این مقاله به توضیح سایر مواردی که در شکست فایل در کانال دندان تاثیر به سزایی دارند، اشاره شده و درباره هر یک از عوامل توضیحات کاملی داده می‌شود.
