در بخش اول این مقاله شکست فایل و فاکتورهای تاثیرگذار در این موضوع از جمله اپراتور، آناتومی دندان و پروسه تولید ابزار را مورد شرح و بررسی قرار دادیم. در این قسمت به توضیح سایر موارد تاثیرگذار در شکستگی فایل و ابزار دندان پزشکی در کانال ریشه می‌پردازیم پس با ما در ادامه این مقاله همراه باشید.
1- استفاده مجدد و استریلیزاسیون
یکی از دلایل شکست فایل استفاده مکرر و بیش از اندازه از ابزار در درمان ریشه است. بالا بودن هزینه اینسترومنت های دندان پزشکی به ویژه فایل‌های نیکل تیتانیوم باعث شده تا همیشه بحث استفاده چندین باره از آن‌ها مطرح باشد. تعداد دفعاتی که یک فایل قابل استفاده است، مبحث قابل بحثی اسست که پاسخ مشخصی ندارد. سازندگان ادعا می‌کنند تنها روش پیشگیری از شکست این است که اینسترومنت‌های روتاری به طور منظم دور ریخته شوند.
برخی از این فایل‌های روتاری به گونه‌ای ساخته شدند که بعد از استریلیزاسیون قابلیت استفاده مجدد نداشته و یکبار مصرف هستند؛ با این حال این سیاست‌‍‌ها ممکن است تا حد زیادی بنا به منافع تجاری تغییر کنند.
به طور کلی استفاده از اینسترومنت‌های کوچک و دستی فولاد ضد زنگ (SS) بیشتر از دو بار توصیه نمی‌شود. علاوه‌براین اخیرا پیشنهاد شده تا محض احتیاط از تمامی اینسترومنت‌های نیکل تیتانیوم چرخشی تنها یک بار استفاده شود. طبق بررسی‌های انجام شده مشخص شد اکثر دندان پزشکان و اندودنتیست ها بعد از چند بار استفاده از این نوع فایل‌ها آن‌ها را دور می‌اندازند. در این بین فاکتورهایی که باید به آن توجه کرد نوع آلیاژ، طراحی، سایز و سختی اینسترومنت از جمله مواردی هستند که باید قبل از دور ریختن ابزار مورد توجه قرار بگیرند.
شواهد پشت این توصیه‌ها در زمینه شکست فایل متناقض است. استفاده بالینی طولانی مدت از ابزارهای نیکل تیتانیومی چرخشی باعث می‌شود تا این فایل‌ها در برابر خستگی چرخه‌ای مقاومت کمتری پیدا کنند؛ به همین علت برای آماده‌سازی کانال ریشه فایل‌های بزرگتر باید زودتر از فایل‌های کوچک دور ریخته شوند.
با این حال تخمین دوام اینسترومنت به منظور جلوگیری از شکست فایل در کانال دندان غیرممکن به نظر می‌رسد. تعداد دفعاتی که پیش از خراب شدن می‌توان از ابزار اندو استفاده کردن به عوامل مختلفی بستگی داشته و در همه مواقع یکسان نیست. همچنین به کررات دیده شده که ابزار حتی در دست افراد با تجربه و متخصص نیز حین استفاده شکسته شده است.
زمانی‌که فایل‌ها طی یک حرکت چرخشی قفل میشوند، حتی در صورت سلامت ظاهری نباید مجددا مورد استفاده قرار بگیرند، چراکه مقاومت آن‌ها در برابر خستگی کاهش پیدا میکند.
برای جلوگیری از بروز هر گونه شکست فایل داخل کانال دندان، تمامی ابزار اندو را باید با دقت زیر میکروسکوپ قرار داد تا از نظر بروز علائم خستگی مورد بررسی قرار بگیرند. اگر ابزار مورد استفاده از جنس فولاد ضد زنگ باشند وجود هرگونه علامت براق، فضای ناهموار بین شیارها، باز شدن پیچ خوردگی‌های موجود روی اینسترومنت، خمیدگی تیز و قابل توجه و یا هر گونه خوردگی یا دفرمگی نشان خبر از وجود خستگی داده و زنگ خطر شکستگی خواهد بود.
این موارد در خصوص شکست فایل های نیکل تیتانیوم نیز صدق کرده و در صورت مشاهده علائم فوق باید فورا ابزار دور ریخته شود. توجه داشته باشید که ساختار ظاهری این ابزار پیچیدگی‌های خاص خود را داشته و بعضا نامتقارن هستند؛ به هیچ عنوان نباید این مورد را با دفرمگی اشتباه گرفت.
به همین دلیل باید به راهنمایی‌های سازنده در مورد توان و علائم ابزار توجه کافی داشته باشید تا از زمان دور ریختن آن‌ها مطلع شوید. با این حال باید این نکته را در نظر داشت که فایل‌های نیکل تیتانیومی ممکن است بدون بروز هیچ گونه علائم یا دفرمگی دچار شکست بشوند.
توجه داشته باشید که ابزار باید قبل از اولین استفاده و هر بار استفاده مجدد تمیز و استرلیزه شوند. تاثیر فرآیند سترون کردن قابل بحث است.
شکست فایل در مورد ابزارهایی از جنس فولاد ضد زنگ متفاوت است. در خصوص این ابزار دیده شده که بعد از ده بار غوطه ور شدن در مایع سدیم کلرید 5 درصد و سپس استریل کردن در اوتوکلاو کاهش استحکام پیچشی دیده می‌شود. این در حالیست که اگر مرحله غوطه‌ور سازی در سدیم کلرید حذف شود، این کاهش پس از 10 تا 40 بار اوتوکلاو رفتن برای ابزار بوجود می‌آید.
اتوکلاو چندین باره باعث می‌شود تا سطح فایل‌های نیکل تیتانیوم دچار تغییراتی از جمله خوردگی و یا نقص شده و حتی به دلیل بروز تغییراتی در لایه اکسید تیتانیوم میزان زبری سطح افزایش پیدا کند. با این وجود نمی‌توان ادعا کرد که این تغییرات در ارتباط مستقیم با شکست فایل و ابزار هستند.
2- شستشو
از دیگر عوامل موثر در شکست فایل در کانال دندان می‌توان به شستشو و محلول‌ها اشاره کرد. ابزار دندان پزشکی در دو حالت ما محلول‌های ضدعفونی و شستشو در تماس هستند؛ مورد اول حین استفاده داخل کانال ریشه و در مرحله بعدی پس از استفاده. ممکن است برای هر دو از یک محلول استفاده شود اما شرایطی که طی آن ابزار در معرض محلول قرار می‌گیرد متفاوت است.
اول از همه باید این نکته در نظر گرفته شود که استفاده از ابزار به هیچ عنوان نباید در محیط خشک کانال صورت بگیرد چراکه در چنین وضعیتی اصطکاک بیش از حد منجر به شکست فایل خواهد شد. سازندگان ابزار اندو توصیه می‌کنند حین استفاده از فایل‌های نیکل تیتانیومی به منظور کاهش تنش وارد شده به اینسترومنت باید از لوبریکانت‌های بر پایه ژل استفاده کرد. همچنین پیشنهاد می‌شود که این ژل‌ها را یا به صورت مستقیم به بخش‌های برشی اینسترومنت و یا محفظه پالپ دندان زده شود. این ژل‌ها علاوه‌بر این کار باعث نرم‌تر شدن عاج ریشه شده و همین قضیه استفاده از ابزار را بسیار راحت‌تر میکند.
شایان توجه است که این ژل‌های لوبریکانت توسط کمپانی‌های سازنده اینسترومنت‌ها برای استفاده تولید میشوند. با این شواهد تجربی استفاده از این ژل‌ها را توصیه نمی‌کنند چراکه آن‌ها قادر به از بین بردن اصطکاک ببین ابزار و دیواره کانال ریشه نیستند. محلول‌های آبی یا آب مقطر برای این کار جایگزین بهتری بوده و حتی می‌توانند آلودگی‌های ناشی از برش‌های باقی مانده روی اینسترومنت را هم از بین ببرند.
به منظور افزایش مقاومت فایل‌های نیکل تیتانیومی در برابر خوردگی، تولیدکننده‌ها سعی در ارائه راه حل‌های مختلفی داشتند که هیچ کدام از آن‌ها به صورت کامل قطعی جوابدهی ندارند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله سعی کردیم تا عوامل موثر در شکست فایل در کانال ریشه دندان را مورد بررسی قرار دهیم. به طور کلی می‌توان گففت یافته‌های متناقضی در این زمینه وجواد دارد که باعث شده تا از همه موارد عنوان شده نتیجه 100 درصدی حاصل نشود. دلیل این تناقضات را می‌توان به خطاهای آزمایشی اجتناب ناپذیر، گستردگی پروتکل‌ها و شرایط آزمایش نسبت داد.
