شکستگی ابزار در کانال ریشه؛ علت شناسی و مکانیسم ها

۱۹ تیر ۱۴۰۲ مقالات دندانپزشکی ، با فایل شکسته شده در دندان چه باید کرد؟ ، فایل شکسته ، قلم بیتکس ، قلم BTEX ، تکنیک لوپ نیدل ، مدیریت ابزار شکسته در کانال دندان ، رتریوال فایل شکسته ، خارج سازی فایل شکسته ، ابزار شکسته در کانال دندان ، Broken instrument management ، lasso the file ، grasping technique ، broken endo file retrieval درمان کانال ریشه ، شکستن فایل در کانال دندان ، تجهیزات دندانپزشکی ، BTEX ، فایل شکسته شده ، فایل جدا شده ، فایل شکسته کانال دندان ، حذف فایل شکسته شده

شکستگی ابزار در حین آماده‌سازی کانال ریشه اذیت‌کننده است. رتریوال ابزار حتی اذیت‌کننده‌تر از سایر روش‌های درمان ریشه است و نسبت به سایر روش‌ها، چالش برانگیزتر در نظر گرفته می‌شود. به طور کلی، هنگامی که ابزارهای نیکل تیتانیوم (NiTi) شکسته می‌شوند، به دلیل خصلت انعطاف‌پذیری زیادشان، عمدتاً در یک سوم اپیکال یا قسمت بالایی منحنی کانال شکسته می‌شوند. علاوه بر این، قطعه ابزار باقی مانده مانع از درمان بیشتر می‌شود و در نهایت، نتیجه درمان به خطر می‌افتد. اگرچه میزان موفقیت رتریوال ابزار به تنهایی با اولتراسونیک بسیار بالا و در محدوده 80 تا 90 درصد است، تلاش برای رتریوال اولتراسونیک از نظر زمان و برداشتن عاج غیرقابل پیش‌بینی تلقی می‌شود، زیرا در گذشته، هیچ پروتکل استانداردی برای رتریوال ابزار وجود نداشته است. از این رو، به منظور پیش‌بینی‌پذیر کردن خارج‌سازی ابزارهای شکسته، پروتکل رتریوال ابزار باید در یک روش دو مرحله‌ای متشکل از مرحله آماده‌سازی اولیه و متعاقب آن، تلاش برای رتریوال بر اساس طرح درمانی ویژه که برای رسیدگی به تشخیص مورد خاص مراجعه‌کننده ایجاد شده، انجام شود. حفظ ساختار دندان تا حد امکان برای جلوگیری از شکستگی و سوراخ شدن ریشه در مرحله آماده‌سازی ضروری است. بسته به سناریوی بالینی هر مورد، می‌توان از اولتراسونیک، تکنیک لوپ و فایل‌های چرخشی NiTi برای خارج‌سازی ابزارهای شکسته در مرحله رتریوال استفاده کرد. یک مطالعه جدید نشان داده که رتریوال ابزار به دنبال این پروتکل قابل‌پیش‌بینی بوده و به طور قابل توجهی در برداشتن عاج موفق‌تر و محافظه‌کارانه‌تر از سایر تکنیک‌های سنتی بوده است. زمانی که هیچ ضایعه پری اپیکال پیشاعمل جراحی در رابطه با ریشه وجود نداشته باشد، پیش‌شناخت مواردی که ابزارهای شکسته باقی‌مانده در کانال وجود دارد، ممکن است به خطر نیفتد.

تصویر1- ابزارهای شکسته (جدا شده) گاهی اوقات می‌توانند برای تشخیص مواد پرکننده ریشه در کانال در رادیوگرافی دوبُعدی قبل از عمل چالش‌برانگیز باشند. (A) رادیوگرافی قبل از عمل، یک فایل شکسته در کانال دیستال را نشان می‌دهد که به خوبی با پرکردگی ریشه (پیکان) یکپارچه شده است. (B) شکستگی ابزار در رادیوگرافی پس از برداشتن پرکردگی ریشه آشکار شد (پیکان). (C) رادیوگرافی پری اپیکال برای تأیید رتریوال ابزار گرفته شد (پیکان). (D) فایل شکسته برداشته شده از ریشه دیستال 1.1 میلی متر بود. (E) MTA در آن کانال‌ها قرار داده شد. با تصاویرCBCT، تشخیص ابزارهای شکسته از پرکردگی ریشه، در تصاویر توموگرافی کامپیوتری کنتراست بالای CBCT تقریبا غیرممکن است. (F) نمای ساژیتال. (G) نمای کرونال و تاجی. (H) نمای محوری.

علت‌شناسی شکستگی ابزار

عوامل مؤثر بر شکستگی ابزار

شکستگی ابزار ریشه اغلب به دلیل استفاده نادرست ایجاد می‌شود. یک ابزار به دلیل دسترسی ناکافی نسبت به جهت کانال ریشه، استفاده بیش از حد از ابزار، فشار بیش از حد اپیکال در حین ابزارآرایی و چرخش مداوم یک ابزار با قطر زیاد در همان نقطه در یک کانال منحنی خسته و در نهایت شکسته می‌شود. سایر عوامل موثر در شکستگی ابزار عبارتند از تجربه اپراتور، سرعت چرخش، انحنای کانال (شعاع)، طراحی ابزار و تکنیک ابزارآرایی مورد استفاده، تنظیم گشتاور، فرآیند ساخت، خواص متالورژیکی ابزار، نوع حرکت چرخشی (چرخش مداوم در مقابل حرکت رفت و برگشتی) نوع دندان و عدم وجود مسیر گلاید.

بروز شکستگی ابزار

عواملی که قبلاً ذکر شد باعث می‌شود که بروز شکستگی ابزار در محدوده وسیعی از 0.4٪ تا 23٪ بسیار منحصر به فرد باشد.

شکستگی ابزار بیشتری در دندان‌های آسیاب نسبت به دندان‌های قدامی، به ویژه دندان‌های آسیاب فک پایین گزارش شده است. عوامل متعددی بر بروز بالای شکستگی ابزار در دندان‌های آسیاب تأثیر می‌گذارند، از جمله دسترسی به کانال، قطر کانال ریشه و انحنای کانال. به دلیل عوامل مذکور، گزارش شده که اکثر دندانپزشکانی که درمان کانال ریشه را انجام می‌دهند (93.6٪ از اندودنتیست‌ها و 79.5٪ از پزشکان عمومی) شکستگی ابزار را تجربه کرده‌اند. همچنین گزارش شده است که بروز شکستگی ابزار حتی برای اندودنتیست‌ها تا 5 درصد بوده است. بیمار باید نه تنها از گزینه‌های درمانی، بلکه همچنین از عوارض احتمالی که ممکن است هنگام نگه داشتن ابزار شکسته در کانال ریشه و همچنین هنگام تلاش برای انجام روش‌های رتریوال ابزار رخ دهد، مطلع شود.

تصویر2- (A) رادیوگرافی پری اپیکال قبل از عمل که هیچ مواد پرکننده کانال ریشه را در داخل کانال ریشه دندان نشان نمی‌دهد. (B) نمای ساژیتال CBCT که وجود ابزار شکسته مارپیچی را در ریشه MB نشان می‌دهد (پیکان). (C) نمای محوری CBCT که یک ابزار شکسته را در مرکز کانال MB نشان می‌دهد (پیکان). (D) ابزار شکسته در حال رتریوال و بازیابی از کانال MB. (E) ابزار شکسته رتریوال شده با دستگاه حلقه یا لوپ.

مکانیسم‌های شکستگی ابزار

دو مکانیسم اصلی برای شکستگی ابزار وجود دارد: خستگی سیکلی و شکست پیچشی یا ترکیبی از هر دو. خستگی سیکلی بیشتر در کانال‌های انحنادار، بدون علائم قبلی تغییر شکل پلاستیک به دلیل تنش‌های فشاری و کششی مکرر ایجاد شده در هنگام چرخش فایل رخ می‌دهد. شکست خستگی سیکلی ناشی از شروع ترک در سطح و رشد ترک فراگرانول ابزار چرخش در یک انحنا است.

خستگی پیچشی زمانی اتفاق می‌افتد که نوک فایل قفل است؛ اما ساقه فایل همچنان در حال چرخش است (که توسط هندپیس هدایت می‌شود). شکست برشی نتیجه یک لنگر برشی اعمال شده بیش از حد توان الاستیک و انعطاف‌پذیری ماده است که عمدتاً از خستگی پیچشی ناشی می‌شود. از نظر بالینی، به نظر می‌رسد خستگی سیکلی با ابزارهای چرخشی در کانال‌های ریشه منحنی شایع‌تر است، در حالی که شکست پیچشی ممکن است با ابزارهای دستی که با فشار اپیکال چرخانده می‌شوند حتی در کانال‌های مستقیم رخ دهد.

ابزارهایی با ابعاد کوچک‌تر معمولاً در برابر خستگی سیکلی مقاوم‌تر از دستگاه‌های بزرگ‌تر هستند، در حالی که ابزارهای با ابعاد بزرگ‌تر معمولاً در برابر خستگی پیچشی مقاوم‌تر هستند. علاوه بر این، هنگامی که یک ابزار نیکل تیتانیوم (NiTi) بسیار کمتر از دمای آستنیتی (Af) باشد، مقاومت در برابر خستگی بیشتری دارد، در حالی که یک ابزار NiTi بالاتر از دمای Af دارای ضریب انعطاف‌پذیری بالاتر و مقاومت در برابر خستگی کمتر است. از این رو، برای شکل دادن به کانال‌های دارای انحنای شدید باید از ابزارهایی با ابعاد کوچک‌تر یا ابزارهای NiTi با دمای Af بالا استفاده کرد.

جالب این که، استفاده از حرکات رفت و برگشتی برای افزایش طول عمر یک ابزار و افزایش مقاومت در برابر خستگی سیکلی در مقایسه با حرکات چرخشی مداوم گزارش شده است. اگر انتظار می‌رود که ابزارهای موتوردار تحت فشار پیچشی یا سیکلی قابل توجهی در کانالی با انحنای شدید قرار می‌گیرند، بهتر است در یک حرکت رفت و برگشتی استفاده شوند و همچنین بهتر است برای جلوگیری از شکستگی، پس از یک بار استفاده دور انداخته شوند.