فایل شکسته یکی از چالش‌های اندودنتیست‌ها به شمار می‌آید. قبل از شروع درمان ریشه برای جلوگیری از ایجاد فایل شکسته باید اقدامات اولیه لازم انجام شود. سه عامل مهم در اثربخشی درمان ریشه، شامل استفاده درست از ابزار مناسب، شستشو با محلول جهت ضدعفونی و پر کردن کانال ریشه است. در صورت عدم انتخاب ابزار مناسب عملا دو مورد دیگر اثرگذاری خود را از دست می‌دهند. در ادامه اقدامات لازمی که باید پیش از داشتن یک درمان ریشه بادوام، ایجاد فایل شکسته در کانال ریشه رعایت شود را بررسی کرده‌ایم.
جلوگیری از ایجاد فایل شکسته پیش از درمان ریشه
فایل شکسته غالبا از جنس نیکل تیتانیوم است. امروزه، استفاده از فایل‌های روتاری نیکل تیتانیوم (NiTi) به عنوان یک روش موثر شناخته شده که در مقایسه با فایلهایی از جنس فولاد ضدزنگ امکان آماده‌سازی نسبتاً سریع و بی عیب و نقص کانال را فراهم می‌کند. استفاده از سیستم های روتاری NiTi به دلیل قدرت زیادی که دارند مسئولیت بیشتری نیز به همراه خواهد داشت. هرکسی که تا به حال درمان کانال دندان را تجربه کرده باشد با خطر مقابله با فایل شکسته نیز آشنایی دارد. در وهله اول هدف ما جلوگیری از شکسته شدن فایل در کانال دندان و در قدم دوم ارائه راه حل برای استخراج آن است.
فایل شکسته نیکل تیتانیومی از جنس یک آلیاژ فلزی فوق الاستیک است که در صورت خم شدن نسبت به ساختار اولیه خود دچار یک تبدیل آستنیتی-مارتنزیتی می شود و آن را بسیار انعطاف پذیر می‌کند. این تبدیل معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فلز تحت فشار قرار می‌گیرد مثل زمانی که در حال استفاده از این ابزار در کانال دندان هستیم. البته اگر بیشتر تحت فشار قرار بگیرد قطعه می‌شکند. یک نکته‌‌ی دیگر درباره‌ی این جنس آن است که در صورتی که تغییراتش در بازه‌‌ی الاستیک رخ بدهد، بعد از تغییر شکل دوباره به حالت عادی باز می‌گردد و همچنین فایلهایی که از جنس NiTi هستند نسبت به فولاد ضد زنگ دارای انعطاف‌پذیری بالا در خمش و پیچش می‌باشند. این موضوع بر یکی از بزرگترین چالش‌های ابزار دقیق کانال ریشه، یعنی پیروی از منحنی‌های تیز و غیرمنتظره موجود در اکثر کانال‌ها، بدون ایجاد آسیب غلبه کرده و این بخش بهتر در کانال حرکت می‌کند.
قبل از اینکه به عوامل و راه کارهای جلوگیری از ایجاد فایل شکسته بپردازیم باید کمی درباره ساختار و ویژگی‌های این ابزار بدانید. یکی دیگر از ویژگی های قابل توجه فایل های نیکل تیتانیوم طراحی نوک آن هاست. گاها تصور می‌شود تمام سطح این فایل ها قابلیت برش دارد در صورتی که در فایل‌های NiTi قسمت‌های غیربرشی ابزار را به قسمت آپیکال کانال ریشه هدایت می‌کند. در هنگام استفاده از این ابزار روی کانال دو حالت رخ می‌دهد یا شما با توجه به آناتومی پیچیده و پر پیچ و خم کانال سازگاری‌های لازم را با آن انجام می‌دهید یا مسیر کانال صاف بوده و خود را برای استفاده شما از ابزار جهت درمان آماده می‌سازد. این فرآیند در حالتی موفقیت آمیز است که فرد بتواند کانال را با شرایط خود سازگار و مهیا سازد. در ادامه نکاتی درباره‌ی کمک به حرکت فایل در کانال ریشه و جلوگیری از جداسازی نامناسب و آسیب به ریشه ذکر شده است.
نکته اول: استفاده از فایل دستی
قدم اول برای جلوگیری از وقوع فایل شکسته در کانال دندان توجه به نحوه استفاده از فایل‌های دستی است. در گذشته قرار دادن فایل در کانال به صورت دستی انجام می‌شد و برای قرارگیری احتیاج به بررسی چندباره داشت. این روش‌های سنتی با به کار آمدن تکنیک ابزار دقیق روتاری NiTi کنار رفته‌اند و این روش جدید امکان درمان سریعتر و کارآمدتر را با تلاش کمتر فراهم می‌کند. البته که این جایگزینی هنوز به طور کامل انجام نگرفته است و نیازمند تحقیق بیشتر و کارآمدتر است. ایجاد کانال به صورت دستی بر خلاف ابزار روتاری به کمک حس لامسه کمک می‌کند که فرد سطح انحنا و کلسیفیکاسیون را بهتر اندازه‌گیری کرده و وقوع فایل شکسته کمتر شود. ابزار روتاری نباید قبل از آنالیز درست مقطع وارد کانال دندان شود.
نکته دوم: فلرینگ کرونال
احتمال وقوع فایل شکسته در ابزار روتاری NiTi را می‌توان با فلرینگ مناسب کاهش داد. این موضوع ابتدا توسط فایل دستی سپس به کمک فایل فایل روتاری انجام می‌شود. به این ترتیب که این کار با پیش فلر کردن دهانه‌ی کانال به کمک دهانه باز کن NiTi در یک سوم تاجی کانال انجام می‌شود. اکثر سیستم‌های روتاری دارای بازکن روزنه هستند که کوتاه و پهن است.
نکته سوم: GILDE PATH
یکی دیگر از مؤلفه‌های مهم در ابزار دقیق و جلوگیری از ایجاد فایل شکسته احتمالی، ایجاد مسیری لغزشی است به منزله ایجاد مسیری قابل پیش‌بینی است تا فایل روتاری بتواند بدون محدودیت در تمام طول کاری برود. اولین گام در ایجاد این مسیر سرخوردن، پر کردن دستی کانال با یک فایل دستی با اندازه حداقلی 15 است. قبل از قرار دادن سوهان روتاری در یک کانال، ابتدا باید کانال را با یک سوهان 8، 10 و 15 دستی برای کمک به برداشتن عاج محدود کننده و ایجاد مسیر سر خوردن قابل پیش‌بینی‌تر برای ابزار مشخص کند. دریچه بازکن یا ProTaper S1 نیز می‌تواند به ایجاد این مسیر سر خوردن کمک کند. در حالی که اغلب اندودنتیست‌ها از فایل‌های K برای ابزار دقیق دستی استفاده می‌کنند، یک فایل C یا C+ بسیار سفت تر نیز می‌تواند به شل شدن یک کانال سفت کمک کند، زیرا فایل های K- سایز کوچکتر معمولاً هنگام مواجهه با کانال سفت دچار کمانش می‌شوند. استفاده از این فایل‌های دستی، در اصل، مسیر را برای ابزار روتاری هموار می‌کند و احتمال جدا شدن فایل‌های روتاری را کاهش می‌دهد. ایجاد مسیر سرخوردن همچنین باعث حمل و نقل کانال کمتر (اصطلاحا Ledging) در مقایسه با آماده‌سازی‌های انجام شده بدون مسیر سر خوردن می‌شود.
نکته چهارم: توالی فایل‌های مورد استفاده مهم است
در استفاده از سایز فایل باید محتاط باشید و ترتیب مناسب را رعایت کنید. به این ترتیب که شاید برش کناری دندان در هنگام پر کردن دستی کانال راحت باشد ولی این کار ممکن است فشار بیشتری روی دندان با فایل بزرگتر وارد کند و احتمال خطای ابزار دقیق را افزایش دهد.
نکته پنجم: جمع‌بندی
پس از هربار استفاده از فایل روتاری و جلوگیری از فایل شکسته، با یک فایل دستی کوچکتر وارد کانال دندان می‌شود زیرا ابزار روتاری مقدار قابل توجهی تراشه تولید می‌کند که می‌تواند کانال را مسدود کند و بر مسیر سر خوردن آن تاثیر منفی بگذارد. در بعضی حالات فایل دندان به انتهای طول کانال نمی‌رسد که علت آن می‌تواند لبه کانال و انسداد توسط بقایای عاج دندان است و به کمک فایل کوچکتر می‌توان این مشکل را حل کرد.
نکته ششم: استفاده مجدد از فایل‌های نیکل-تیتانیوم
خستگی و ایجاد فایل شکسته به مواردی مانند خواص و ویژگی‌های ابزار، مورفولوژی کانال و مهارت اپراتور بستگی دارد. بررسی لبه‌های برش دندان از نظر سایش و کرنش از موارد موثر و قابل بررسی در این مورد است.
نکته هفتم: حرکات چرخشی
توقف فایل روتاری در میانه‌ی کانال فشار و استرس مضاعفی روی فایل وارد می‌کند و به دلیل خستگی شرایط را مستعد به وقوع فایل شکسته می‌کند. حرکت مداوم فایل در داخل کانال باعث توزیع بهتر نیروها و جلوگیری از شکستگی می‌شود. خستگی با خم شدن مکرر فایل در کانال‌های منحنی رخ می‌دهد. هر چقدر کانال دندان منحنی بیشتری داشته باشد، احتمال جدا شدن فایل به دلیل خستگی بیشتر است.
نکته هشتم: بازرسی فایل
یکی از نشانه‌های خستگی در فایل و نزدیک بودن زمان مواجهه با فایل شکسته زمانی است که شیارها شروع به باز شدن می‌کنند. فایل باید هربار از این نظر بررسی شود و در صورت آسیب‌دیدگی خارج شود. همچنین قبل از وارد کردن دوباره‌ی فایل بهتر است با گاز نخی مرطوب فایل را پاک نمود.
نکته نهم: شستشو و روانکاری
اگر یک کانال خشک سوهانکاری شود، تراشه زیادی در کانال ایجاد می‌شود که ممکن است سبب انسداد کانال شده، مانع عبور فایل از آن و در نهایت منجر به ایجاد فایل شکسته شود. هدف از شستشو جداسازی تراشه‌ها و استخراج آنها از کانال دندان است. برخی از این روان‌کننده‌ها شامل هیپوکلریت سدیم، Triton (Brasseler USA)، QMix و MTAD هستند.
نکته دهم: دسترسی مستقیم
دسترسی مستقیم به محفظه پالپ و کانال ریشه برای کمک به جلوگیری از تنش تاجی روی فایل و جلوگیری از فایل شکسته بسیار مهم است. دو مولفه برای دسترسی دایرکت به ریشه کانال وجود دارد: دسترسی اولیه به محفظه پالپ و دسترسی به کانال ریشه. مدیریت هر دوی این موارد فشار وارده روی فایل را کنترل می‌کند و از جداسازی بی‌مورد فایل جلوگیری کرده و به حفظ مسیر سر خوردن کمک می‌کند. این نکته نیز مهم است که باید تا حد امکان عاج دندان حفظ شده و از ضعیف شدن دندان جلوگیری شود.
نکته یازدهم: Bite Block
استفاده از Bite Block توسط بیمار یه راه مناسب برای جلوگیری از جدا شدن فایل دندان است. وقتی دامنه حرکتی دهان بیمار کم باشد دسترسی به دندان‌های انتهایی سخت خواهد بود و بسته شدن ناگهانی دهان حتی به مقدار جزئی می‌تواند باعث شکستگی فایل دندان شود.
نکته دوازدهم: Pre-Bend
نکته بعدی برای جلوگیری از وقوع فایل شکسته عملیات پری-بند است. دسترسی به کانال‌ها با فایل دستی یا روتاری در کانال MB دندان مولر فک بالا یا کانال مزیال دندان مولر پایین دشوار است و عواملی مانند زاویه و موقعیت کانال این قضیه را چالش بر انگیزتر می‌کند. استفاده از فایل با طول کمتر و فایل‌های NiTi که بتوان آنها را خم کرد تا زاویه مناسب بگیرد از موارد موثر در کمک به دسترسی به کانال است. شکل دادن فایل دندان به حالت منحنی می‌تواند این پیچیدگی را ساده کند. Flaring تاجی با فایل کوتاه‌تر دسترسی را بهتر کرده و از چسبیدن نامناسب فایل در کانال دندان جلوگیری می‌کند.
نکته سیزدهم: آمادگی
یکی دیگر از نکاتی که به جلوگیری از وقوع فایل شکسته کمک می‌کند، استفاده از تصویر رادیوگرافی پیش از شروع درمان کیس بوده که دید مناسبی به پزشک می‌دهد. اسکن CBCT به ارزیابی انحناهای ظریف کانال کمک می‌کند. در صورتی که ریشه‌ی دندان کلسیفیته یا خمیده شده باشد، هنگام استفاده از فایل روتاری دقت بیشتری موردنیاز است.
